Gearódín Breathnach
Sa bhailiúchán seo déanann Gearóidín Breathnach gar mór dá pobal. Tá sí ag cur amhráin inár láthair a d’fhoghlaim muid uilig ar a’ scoil ar dhóigh go mbainfidh páistí scoile d’achan aois sult astu. -Lillis Ó Laoire
1. Mo Mhadadh Beag
2. Cruacha Glas na hÉireann
3. Cad é Sin Don Té Sin
4. Labhair an Teanga Ghaeilge
5. Bog Braon don tSeanduine
6. Tuirne Mháire
7. Siobhán Ní Dhuibhir
8. Gardaí an Rí
9. Cill Aodáin
10. A Stór a Stór a Ghrá
11. Óró Sé do Bheatha Abhaile
12. Preab San Ól
GEARÓIDÍN BHREATHNACH “Ar Fhoscadh na gCnoc”
Clo Iar-Chonnachta CICD130
Is mór an leabhar nochtaithe é an chaibidil is déanaí i léiriú leanúnach Clo Iar-Chonnachta ar thraidisiún amhránaíochta Dhún na nGall, ag taispeáint mar a dhéanann sé buanna follasacha Gearóidín Bhreathnach. B’fhéidir gurb é an t-amhránaí sean-nós baineann is suntasaí a tháinig chun cinn ó Nóra Nic Dhonnchadha, Gearóidín Neidí Frainc (mar a thugtar uirthi i stíl phátrúnach na Gàidhlig) gach rud a d’fhéadfadh fiú an t-éisteoir is éilithí (mé a iarraidh): mothú iontach, sármhaith guth, agus uainiú agus rialú iontach.
Níl aon cheann de na rudaí sin roimhe seo, ar ndóigh, ag brath ar rud ar bith má tá an t-ábhar neamhfhiúntach, ach tá sé seo i bhfad ó bheith anseo. Is é atá againn, in áit, ná doiciméad ilghnéitheach de… bhuel, ar rud ar bith níos lú ná traidisiún beo! Mar sin beo, go deimhin, go bhfuil údar le húdar tromlach na n-amhrán ar an taifead seo, an chuid is mó díobh curtha le chéile go maith i gcuimhne bheo ag teaghlach, cairde agus comharsana Gearóidín, nó ag an amhránaí féin.
Tagann Gearóidín ón spotaí amhránaíochta sin, Rinn na Feirste sna Rosses ar chósta thiar thuaidh Dhún na nGall, agus bhí an t-ádh air a bheith nochtaithe ina hóige do thionchair mar an Aodh O Duibhe caite, agus, le déanaí, Lillis O Laoire, a bhí mar ábhar cheana ar thaifead CIC níos luaithe, “Bláth Gach Géag dá dTig” (CICD 075). Bhí stór mór amhrán ag a tuismitheoirí, cuid mhaith a d’fhoghlaim sí beagnach sula bhféadfadh sí siúl, ach, má théann tionchar amháin os cionn na cinn eile go léir, is cinnte gurb é sin a comharsana béal dorais aon-uaire, teaghlach Mac Grianna. Bhí an scríbhneoir iomráiteach “Máire” (ainm bréige Séamus Mac Grianna) ina bhall den clan, agus tá dhá cheann dá amhráin le feiceáil anseo; ach níl níos lú ná ceathrar le Seán Bán Mac Grianna (“fear bán”, mar a thagraíonn Gearóidín dó), lena n-áirítear an “Cumha an Fhile” den scoth,
Is é cumha Gearóidín dá hathair féin, “Mo Sheanchara Dílis” (“My Old Old Friend”), a chanadh le haer “Bríd Og Ní Mháille”, domsa, ceann de bhuaicphointí an bhailiúcháin; ach níor cheart a cheapadh gur litany cumha é an taifead seo. Tá amhráin ghrá agus lúcháir an dúlra ann, ach caithfear a rá, in ainneoin cúpla amhrán éadrom a bheith san áireamh, go bhfuil an ton foriomlán tromchúiseach - cé nach bhfuil an iomarca sollúntachta ann. Tá amhras orm go n-oibríonn an mothúchán atá mar thréith ag amhránaíocht Gearóidín níos fearr i draíocht i gcomhthéacs amhrán tromchúiseach; agus is sampla breá de seo a comhdhéanamh eile, “An Loch sa Ghleann”. Athlonnú ar áilleacht an ghleanna ina bhfuil sí ina cónaí ó phós sí, chomh difriúil óna háit bhreithe cois farraige nár tháinig fíor-thuiscint uirthi ach go mall,
Tá na hamhráin réasúnta esoteric, cé go suimiúil, de áit bhaile an amhránaí taobh le taobh den taifead seo le roinnt amhrán traidisiúnta a bhfuil aithne níos fairsinge orthu, mar shampla “An Droighne n Donn” agus “An Seanduine Dóite”, iad go léir á láimhseáil le scil consummate. B’fhéidir gurb é an rud is fearr a bhaineann leis an mbrú áirithe seo ná an léiriú a rinne sí ar “Tiocfiadh an Samhradh”, a bhí chomh róshaothraithe le blianta beaga anuas go bhféadfadh sé a bheith ina cliché go héasca. Faoi chúram tairisceana Gearóidín, áfach, is rhapsody exultant é, agus chomh úr is dá mbeadh sé díreach scríofa.
Luann réamhrá Conall O Domhnaill an eagla a bhí ar roinnt daoine le blianta beaga anuas go raibh traidisiún Dhún na nGall ag fáil bháis go mall. De réir cosúlachta tá rudaí ag dul chun donais anois, buíochas le Dia - cinnte le cúpla amhránaí eile den scoth Gearóidín Bhreathnach bheadh sé i ndrochshláinte na sláinte.
Christy Mac Hale